LIÊM CHÍNH KHOA HỌC | Nhân mùa Nobel, xin chia sẻ bài viết thú vị “***Is the Nobel Prize good for science Nhân mùa Nobel, xin chia sẻ bài viết thú vị ***Is the Nobel Prize good for science?*** của hai tác ...

 Nhân mùa Nobel, xin chia sẻ bài viết thú vị ***Is the Nobel Prize good for science?*** của hai tác giả Arturo Casadevall hiện là giáo sư về các bệnh truyền nhiễm tại Đại học Johns Hopkins, và Ferric Fang giáo sư về bệnh học và vi sinh tại Đại học Washington: https://faseb.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1096/fj.13-238758

Bên cạnh việc thừa nhận nhiều lợi ích của giải Nobel, các tác giả lập luận rằng giải thưởng này cổ vũ xu hướng *được ăn cả ngã về không* khi chỉ trao vinh quang cho một vài cá nhân bất chấp thực tế phần lớn các khám phá khoa học là kết quả hợp tác và công sức của rất nhiều người. Tình trạng này là hệ quả của quy định mỗi giải Nobel chỉ được trao cho nhiều nhất 3 nhà khoa học mà thôi.

Thật ra, con số tối đa 3 người chia sẻ một giải Nobel vừa mới được Quỹ Nobel đặt ra từ năm 1968 trong khi di chúc của Alfred Nobel không hề nhắc đến giới hạn này: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0092867416311370

Chính số 3 oan trái đã dẫn đến vô số tranh cãi khi rất nhiều người xứng đáng không bao giờ có cơ hội nhận giải Nobel, nhất là khi giải thưởng này chỉ được trao cho những người còn sống. Có thể xem thống kê một số tranh cãi như vậy ở các hình dưới hoặc tổng kết của Wikipedia: https://en.wikipedia.org/wiki/Nobel_Prize_controversies. Dưới đây là một vài thí dụ:
* Giải Nobel Y sinh năm 1962 được trao cho James Watson, Francis Crick và Maurice Wilkins vì những khám phá liên quan đến cấu trúc phân tử ADN trong khi đóng góp quan trọng của nhiều người khác như Rosalind Franklin, Erwin Chargaff, Alec Stokes, Herbert Wilson và Oswald Avery đã không được ghi nhận. Rosalind Franklin qua đời 4 năm trước đó vì ung thư.
* Gilbert Lewis, cha đẻ của những khám phá về liên kết cộng hóa trị, cấu trúc Lewis, cặp điện tử đã được đề cử giải Nobel Hóa học tới 41 lần trong nhưng chưa bao giờ được vinh danh. Nhiều người cho rằng điều này phần nào đã khiến Lewis tự tử ngay trong phòng thí nghiệm.
* Năm 1952, giải Nobel Y sinh được trao cho Selman Waksman vì khám phá ra streptomycin, trong khi sinh viên của Waksman là Albert Schatz, người trực tiếp tìm thấy kháng sinh quan trọng trong điều trị bệnh lao này, đã không hề được nhắc đến. Tương tự, khám phá insulin đã giúp Frederick Banting và John Macleod chia sẻ giải Nobel Y sinh năm 1923, còn người tự tay phân lập được hormon này là chàng sinh viên Charles Best đã không được hưởng vinh quang cùng với giáo sư của mình.
* Gần đây hơn, năm 2003, Nobel Y sinh được trao cho Paul Lauterbur và Peter Mansfield vì những khám phá liên quan đến chụp cộng hưởng từ hạt nhân nhưng lại bỏ qua Raymond Damadian, người đầu tiên sử dụng phương pháp cộng hưởng từ hạt nhân để chụp ảnh các mô ung thư, vài năm trước khi hai khôi nguyên Nobel bắt đầu công bố các công trình liên quan đến chủ đề này.
* Rất nhiều nhà khoa học với những khám phá lớn khác cũng không bao giờ được trao giải Nobel như Dmitri Mendeleev tác giả bảng tuần hoàn hóa học, các nhà phát minh Thomas Edison và Nikola Tesla, nhà thiên văn học Edwin Hubble, Josiah Willard Gibbs người sáng lập lĩnh vực nhiệt động lực hóa học, Carlos Juan Finlay với khám phá muỗi là tác nhân truyền bệnh sốt vàng da, hay Albert Sabin và Jonas Salk với vắc xin bại liệt

Để hạn chế những tranh cãi như vậy, hai tác giả Arturo Casadevall và Ferric Fang đề xuất nên mở rộng đối tượng được trao giải Nobel nhiều hơn 3 cá nhân, thậm chí là cả một hay nhiều nhóm nghiên cứu rất lớn, chẳng hạn như các nhóm đóng góp vào việc tìm ra hạt Higgs boson hay hoàn thành dự án bản đồ gen người.

Việc trao giải cho các nhóm nghiên cứu chứ không phải cá nhân sẽ vinh danh thành tựu chung của loài người thay vì dành hết công lao cho một vài nhà khoa học. Đây là cách mà riêng giải Nobel Hòa bình đã làm khi trao giải cho không chỉ 106 cá nhân mà còn tôn vinh 24 tổ chức có nhiều đóng góp cho nhân loại như Ủy ban Chữ thập đỏ quốc tế, Cao ủy Liên Hợp Quốc về người tị nạn, hay tổ chức Phóng viên không biên giới. Ngoài ra, khi trao giải cho nhóm nghiên cứu, tiền thưởng kèm theo không nên chia cho các cá nhân mà cần dùng để hỗ trợ các nhà nghiên cứu trẻ tiềm năng.