Bệnh viện Nguyễn Tri Phương VIêM NÃO-MÀNG NÃO DO SÁN DẢI HEO Một trường hợp đặc biệt nữa mà kết quả xét nghiệm multiplex real-...

 VIêM NÃO-MÀNG NÃO DO SÁN DẢI HEO

Một trường hợp đặc biệt nữa mà kết quả xét nghiệm multiplex real-time PCR (MPL rPCR) trên dịch não tuỷ đã tiết lộ được nguyên nhân. Đây là một bệnh nhân nam 61 tuổi, bị nhức đầu thường xuyên ngày càng nặng. Bác sĩ khám và cũng có nghi ngờ viêm não-màng não. Dịch não tuỷ của bệnh nhân được bác sĩ lấy và gửi làm xét nghiệm phát hiện tác nhân vi sinh gây bệnh. Chúng tôi đã làm xét nghiệm MPL rPCR phát hiện đa tác nhân (vi khuẩn, virus, vi nấm, ký sinh trùng) có thể gây viêm não-màng não. Kết quả thật đáng kinh ngạc vì mẫu dương tính với Taenia solium (sán dải heo) với Ct 29.79. Chúng tôi đã lặp lại 3 lân và kết quả cũng không thay đổi. Như vậy đúng là bệnh nhân bị viêm não-màng não do sán dải heo rồi.

Chúng ta gọi là sán dải heo nhưng thực chất thì T. solium là ký sinh trùng của người và heo chỉ là ký chủ thứ cấp vì nếu ăn phải trứng của T. solium thì ký sinh trùng này không bao giờ phát triển thành sán dải trưởng thành trong ruột heo mà chỉ phát triển trong heo thành các nốt bọc ấu trùng sán dải trong thịt heo, được gọi là gạo heo. Người nếu ăn phải thịt heo gạo chưa nấu chín, thì các nốt gạo này khi xuống ruột sẽ nở thành con sán dải trưởng thành với một đầu bám chặt vào niêm mạc ruột nhờ nhiều xúc tu, kéo theo là một dải với nhiều đốt sán. Mỗi đốt sán khi rụng ra sẽ theo phân ra ngoài hay tự bò ra ngoài qua hậu môn. Các đốt sán này chứa đầy trứng và sau khi thải ra môi trường sẽ bị phân hủy và thải ra rất nhiều trứng. Heo bị gạo do ăn phải các đốt sán dải hay các trứng sán dải mà con người thải ra môi trường qua đường phân. Trứng sán dải sau khi được heo ăn vào sẽ phóng thích ra các ấu trùng và các ấu trùng này chui qua khỏi thành ruột để vào máu và lưu thông đến thịt heo hay các cơ quan rồi bị đọng lại tại đây phát triển thành các nang sán chính là các hạt gạo heo, có rất nhiều trong thịt mà chúng ta gọi là heo gạo.

Như vậy thì người nếu ăn phải thịt heo gạo chưa nấu chín sẽ bị mang sán dải này trong ruột, nhưng như vậy thì tại sao người lại bị mang nang sán dải heo (chúng ta gọi là cysticercosis) trong các cơ quan như cơ, da, tim và đặc biệt là trong não-tuỷ? Lý do là nếu mang sán dải heo trong người thì người có thể bị nhiễm trứng sán từ chính phân hay hậu môn của mình do không vệ sinh, hay là nhiễm trứng sán từ rau củ được bón phân thải ra từ người mang sán dải heo. Ngoài ra cũng có trường hợp chính người mang sán dải heo bị các đốt sán bò ngược lên bao tử rồi bị dịch vị bao tử phân hủy thải ra các trứng sán xuống lại ruột non. Tại đây trứng nở thành các ấu trùng chui qua thành ruột vào máu đến các cơ quan tạo thành nang sán.

Người bị nang sán dải heo (cysticercosis) có thể mang các nang sán này ở nhiều nơi, thường nhất là ở các bắp cơ, da, tim, hay thậm chí ở nhiều cơ quan. Nếu nang sán bị thành lập trên não bộ thì sẽ chèn ép thần kinh gây nhức đầu và các triệu chứng khác như liệt hay mất chức năng tại một số vùng. Chẩn đoán bằng MRI là có thể phát hiện được các nang sán trên não nếu kích thước đủ lớn. Nang sán tại não cũng gây các viêm kinh niên và gây các triệu chúng viêm não. Nếu nang sán vở ra thì có thể gây viêm màng não.

Ở trường hợp bệnh nhân này, xét nghiệm dịch não tuỷ qua soi tươi sau khi có kết quả MPL-rPCR phát hiện [+] T. solium thì chúng tôi có phát hiện hình ảnh giống như đầu của ký sinh trùng trong nang sán, chứng tỏ có lẽ bệnh nhân không chỉ bị viêm não-màng não mà còn bị viêm màng não nữa.

Tuy kết quả xét nghiệm MPL-rPCR cho kết quả bất ngờ và thú vị, nhưng chắc chắn dự hậu bệnh nhân này là rất tệ vì thuốc chữa trị đặc hiệu cũng khó có thể chữa khỏi được bệnh nhân. Thuốc chữa trị đặc hiệu sẽ rất thành công nếu bệnh nhân chỉ mang sán dải heo trong ruột chứ khó thành công để loại bỏ các nang sán tại các cơ quan, đặc biệt là não bộ.

Cre: BS Cao Xuân Minh